Rodzaje i cele oświetlenia awaryjnego

Rodzaje i cele oświetlenia awaryjnego, oświetlenia ewakuacyjnego oraz zapasowego zostały omówione na podstawie zapisów normy PN-EN 1838:2005 [3] oraz norm do których się ona odwołuje, tzn. PN-EN 50172:2005. Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego [5] oraz PN-EN 60598-2-22:2004. Oprawy oświetleniowe. Część 2–22 [6]. Zamieszczono również zmiany, które wprowadziła znowelizowana wersja normy PN-EN 1838:2013E [4].

Podstawowym celem oświetlenia awaryjnego jest oświetlenie stanowisk pracy, pomieszczeń i dróg ewakuacyjnych, zgodnie z odpowiednimi wymaganiami, po zaniku zasilania opraw oświetlenia podstawowego. W związku z tym oprawy do oświetlenia awaryjnego muszą być zasilane ze źródła niezależnego od źródła zasilania opraw do oświetlenia podstawowego.

W normie PN-EN 1838:2005 [3] oświetlenie awaryjne przedstawione jest jako ogólne określenie dwóch podstawowych rodzajów oświetlenia: oświetlenia ewakuacyjnego i zapasowego.

W zależności od miejsca zastosowania oświetlenie ewakuacyjne może dotyczyć drogi ewakuacyjnej, strefy otwartej lub strefy wysokiego ryzyka (rys. 1). Natomiast w normie PN-EN 1838:2013E [4] dodano jeszcze znaki bezpieczeństwa w gałęzi oświetlenia ewakuacyjnego, przypisując je do oświetlenia drogi ewakuacyjnej (rys. 1).

Oświetlenie ewakuacyjne

Ogólnym celem oświetlenia ewakuacyjnego jest zapewnienie bezpiecznego wyjścia z miejsca pobytu podczas zaniku podstawowego zasilania. W skład oświetlenia ewakuacyjnego wchodzą:

• oświetlenie drogi ewakuacyjnej, którego celem jest zapewnienie bezpiecznego opuszczenia miejsc przebywania poprzez stworzenie warunków widzenia umożliwiających identyfikację i użycie dróg ewakuacyjnych oraz łatwe zlokalizowanie i użycie sprzętu pożarowego i sprzętu bezpieczeństwa;
• oświetlenie strefy otwartej (zapobiegającego panice), którego celem jest zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia paniki i umożliwienie bezpiecznego ruchu osób w kierunku dróg ewakuacyjnych poprzez zapewnienie warunków widzenia umożliwiających dotarcie do miejsca, z którego może być rozpoznana droga ewakuacyjna;
• oświetlenie strefy wysokiego ryzyka, którego celem jest zwiększenie bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwienie właściwego zakończenia działań w sposób bezpieczny dla osób przebywających w tej strefie.

W znowelizowanej normie PN-EN 1838:2013E [4] dodano jeszcze w tej części zapis dotyczący znaków bezpieczeństwa, których cel stosowania jest praktycznie identyczny jak oświetlenia drogi ewakuacyjnej. Ponadto podano kilka uzupełniających wymagań dotyczących stosowania oświetlenia ewakuacyjnego. Otóż instalowanie, testowanie i konserwacja tego oświetlenia muszą być zgodne z zapisami zawartymi w normach PN-EN 60598-2-22:2004 [6], PN-EN 50 172:2005 [5], a testowanie – tylko automatyczne – co wynika z zapisów normy PN-EN 62034:2012E [12]. Wymagania parametrów oświetlenia ewakuacyjnego dotyczą wartości minimalnych i muszą być spełnione przez cały okres jego użytkowania. Projekt oświetlenia ewakuacyjnego powinien być wykonany dla najgorszych warunków oświetleniowych (np. minimalny strumień świetlny, maksymalne olśnienie) z pominięciem odbić wielokrotnych od ścian i wyposażenia wnętrza. Zapis ten oznacza, że w projekcie należy uwzględnić tylko bezpośredni strumień świetlny emitowany przez oprawy – poprzez wprowadzenie do projektu zerowych współczynników odbicia ścian. W przypadku oświetlenia pośredniego w projekcie należy uwzględnić tylko jednokrotne odbicie strumienia świetlnego od sufitu, który jest traktowany jako wtórne źródło światła, natomiast kolejne odbicia należy pominąć. Dalej podany jest wymóg dotyczący poprawy widoczności w czasie ewakuacji poprzez takie rozmieszczenie opraw oświetlenia ewakuacyjnego, aby oświetlona była cała przestrzeń danego pomieszczenia, a nie tylko jego podłoga. Spełnienie tego wymogu zapewnia zamontowanie opraw i fosforescencyjnych znaków ewakuacyjnych na wysokości 2 m względem podłogi. Ponadto znaki ewakuacyjne powinny być zamontowane maksymalnie powyżej 20° ponad poziomą linią wzroku w warunkach maksymalnej odległości widzenia danego znaku. Znaki te powinny być oświetlane przez oprawy w celu zapewnienia ich świecenia po zaniku oświetlenia podstawowego, co istotnie wpływa na poprawę ich widoczności, przez co zapewniony zostanie jednoznaczny kierunek do miejsca ewakuacji. Pojęcie miejsca ewakuacji (place of safety) zostało po raz pierwszy wprowadzone w znowelizowanej normie PN-EN 1838:2013E [4] punkt 3.12. Zdefiniowano je jako miejsce, w którym uciekający ludzie mogą się zebrać i nie grozi im w tym miejscu ryzyko wystąpienia jakiegokolwiek niebezpieczeństwa.

W związku z powyżej przedstawionymi celami, oświetlenie ewakuacyjne musi zapewnić oświetlenie określonej strefy, w sposób niezwłoczny, automatyczny i na wystarczający czas, w przypadku gdy zawiedzie zasilanie oświetlenia podstawowego. Wytwarzany przez nie poziom natężenia oświetlenia na drogach ewakuacyjnych musi zapewnić bezpieczny ruch w kierunku wyjścia ewakuacyjnego, czy do miejsca ewakuacji. Natomiast oświetlenie ewakuacyjne nie jest zaprojektowane w celu umożliwienia kontynuowania normalnych działań w określonym obiekcie w przypadku uszkodzenia oświetlenia podstawowego lub zapasowego. Musi ono przede wszystkim zapewnić właściwą widzialność umożliwiającą bezpieczną ewakuację.

Ogólne zasady umieszczania opraw awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego

Oświetlenie drogi ewakuacyjnej za pomocą opraw awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinno być tak zaprojektowane, aby uszkodzenie jednej oprawy nie spowodowało, że droga stanie się ciemna lub, że będzie utrudnione lub niemożliwe znalezienie kierunku ewakuacji. Oznacza to w praktyce, że system oświetlenia ewakuacyjnego powinien być zbudowany z co najmniej dwóch lub większej liczby opraw znajdujących się w jednym pomieszczeniu. Ten sam wymóg dotyczy również oświetlania strefy otwartej. W celu zapewnienia właściwej widzialności umożliwiającej bezpieczną ewakuację wymaga się, aby oprawy oświetleniowe umieszczane były co najmniej 2 m nad podłogą [3, 4]. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu natężenia oświetlenia, oprawy oświetleniowe przeznaczone do oświetlenia ewakuacyjnego powinny być umieszczane:

1. przy każdym wyjściu ewakuacyjnym i znakach bezpieczeństwa,
2. w pobliżu (tzn. w odległości 2 m mierzonej w poziomie) schodów, tak by każdy stopień był oświetlony bezpośrednio,
3. w pobliżu (w odległości 2 m) każdej zmiany poziomu, 
4. przy każdej zmianie kierunku i każdym skrzyżowaniu korytarzy,
5. na zewnątrz i w pobliżu (w odległości 2 m) każdego wyjścia końcowego,
6. w pobliżu (w odległości 2 m) każdego punktu pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.

W normie PN-EN 1838:2005 [3] jest dodana w tym miejscu informacja dotycząca oświetlenia punktów pierwszej pomocy oraz urządzeń przeciwpożarowych i przycisków alarmowych, które nie znajdują się na drodze ewakuacyjnej i w strefie otwartej. Otóż powinny być one oświetlone w taki sposób, aby na podłodze w ich pobliżu (w obrębie 2 m mierzonych w poziomie) natężenie oświetlenia wynosiło co najmniej 5 lx. Natomiast w znowelizowanej normie PN-EN 1838:2013E [4] wspomniane natężenie oświetlenia o minimalnej wartości 5 lx musi być zawsze zapewnione przy urządzeniach wymienionych w punkcie f) i innych związanych z bezpieczeństwem przeciwpożarowym, ale w płaszczyźnie pionowej.

W normie PN-EN 1838:2013E [4] dodano jeszcze uwagę dotyczącą sposobu oświetlania każdej zmiany kierunku i każdego skrzyżowania korytarzy, który ma zapewnić oświetlenie we wszystkich koniecznych kierunkach. Uzupełniono także wykaz miejsc, w których należy umieszczać oprawy oświetlenia ewakuacyjnego o dwa punkty dotyczące przebywających w obiekcie osób niepełnosprawnych. Są to:

• w pobliżu (tj. odległość 2 m wyznaczona w poziomie) sprzętu przeznaczonego do ewakuacji osób niepełnosprawnych,
• w pobliżu (w odległości 2 m) miejsca ewakuacji przewidzianego dla osób niepełnosprawnych i przycisku alarmowego; ponadto należy zapewnić dwukierunkowy system komunikacji w tym miejscu oraz przycisk alarmu w toalecie dla osób niepełnosprawnych.

(...)

Andrzej Pawlak
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Państwowy Instytut Badawczy

fShare

Tweet