Aby nie dopuścić do poczucie zagrożenia czy powstania paniki w sytuacjach braku oświetlenia elektrycznego stosuje się dodatkowe źródła energii elektrycznej do zasilania wytypowanych opraw oświetlenia ogólnego lub specjalnie montowane w tym celu oprawy oświetleniowe z własnym zasilaniem. Oprawy te zalicza się do grupy opraw oświetlenia awaryjnego. W każdym obiekcie, w którym zanik napięcia w sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, powinno być zainstalowane samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne – zgodnie z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniu ministra infrastruktury [2]. Niestety, ale często można jeszcze spotkać obiekty budowlane, w których instalacje oświetlenia awaryjnego nie działają poprawnie, co może być wynikiem np. niewłaściwego wykonania projektu, niepoprawnego wykonania prac instalacyjnych, czy braku konserwacji. Ponadto wiedza techniczno-prawna właścicieli i zarządców obiektów budowlanych, którzy odpowiadają za ich stan, nie zawsze jest aktualna.

Rozporządzenia

Wymagania, które mają spełnić instalacje oświetlenia awaryjnego określone są w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [2]. W paragrafie 181, punkt 1 tego rozporządzenia zostało napisane: budynek, w którym zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe i ewakuacyjne). W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy. W punkcie 2 określono sytuacje, w których należy stosować oświetlenie awaryjne i zapasowe – w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu [2].

Rozporządzenie [2] precyzuje pomieszczenia, w których należy stosować awaryjne oświetlenie ewakuacyjne. Są to:

• widownie kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych,
• audytoria, sale konferencyjne, czytelnie, lokale rozrywkowe oraz sale sportowe, przeznaczone dla ponad 200 osób,
• sale wystawowe w muzeach,
• pomieszczenia o powierzchni ponad 1000 m², garaże oświetlone wyłącznie światłem sztucznym,
• pomieszczenia o powierzchni ponad 2000 m² w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach produkcyjnych i magazynowych.

Oświetlenie awaryjne należy również stosować do oświetlania dróg ewakuacyjnych [2]:

• z pomieszczeń wymienionych wcześniej,
• oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
• w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do użytku osób o ograniczonej zdolności poruszania się,
• w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.

Minimalny czas działania awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego od momentu zaniku oświetlenia podstawowego określono w tym rozporządzeniu na 1 godzinę. Nie jest on wymagany w pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe zapewnia oświetlenie przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego. Natomiast w pomieszczeniu, które jest użytkowane przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale, służące uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji. Należy pamiętać, że odcięcie dopływu prądu przeciwpożarowym wyłącznikiem prądu nie może powodować samoczynnego załączenia drugiego źródła energii elektrycznej, w tym zespołu prądotwórczego, z wyjątkiem źródła zasilającego oświetlenie awaryjne, jeżeli występuje ono w budynku (§ 183 ustęp 4 [2]). W odniesieniu do kwestii ewakuacji oraz oznakowania dróg ewakuacyjnych nowelizacje rozporządzenia Ministra Infrastruktury nie wprowadziły zmian w odwołaniu do norm. Nadal pozostało odwołanie do polskich norm: PN-N-01256-02:1992 Znaki bezpieczeństwa – ewakuacja [13], PN-N-01256-05:1998 Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach ewakuacyjnych i drogach pożarowych [14], PN-ISO 7010:2006 Symbole graficzne. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Znaki bezpieczeństwa stosowane w miejscach pracy i w obszarach użyteczności publicznej [9].

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. (Dz.U. z 2010 r., nr 109, poz. 719) [4] definiuje pojęcie urządzenia przeciwpożarowego. Precyzuje elementy, które wchodzą w skład tego urządzenia wymieniając, między innymi, instalacje oświetlenia ewakuacyjnego (§ 2.1 punkt 9). W związku z takim przyporządkowaniem instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, tak jak wszystkie urządzenia przeciwpożarowe powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym nie rzadziej niż raz w roku oraz powinny spełniać wymagania polskich norm (§ 3.1 ustęp 2 i 3 [4]). Ponadto w paragrafie 3.1 jest zapis, z którego wynika konieczność uzgadniania projektów urządzeń przeciwpożarowych z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń pożarowych, a warunkiem dopuszczenia tych instalacji do użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich prób i badań potwierdzających prawidłowość ich działania. W rozporządzeniu tym podano szczegółowy wykaz dróg, pomieszczeń, miejsc, urządzeń i drzwi (przeciwpożarowych) (§ 4.1 ustęp 2, punkt 4 [4]), które należy oznakować znakami zgodnymi z Polskimi Normami. Odpowiedzialnymi za to są właściciele, zarządcy, lub użytkownicy budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych. 

Zgodnie z paragrafem 15.1 tego rozporządzenia z każdego miejsca w obiekcie przeznaczonego do przebywania ludzi, zapewnia się odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagrożonej lub objętej pożarem, dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, a także zastosowanie technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego. Poza sprecyzowanymi wymaganiami architektonicznymi dotyczącymi wyjść ewakuacyjnych, przejść oraz dojść ewakuacyjnych, wydzielenia dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń, zabezpieczenia przed zadymieniem, systemu ostrzegawczego, wymieniona jest konieczność zapewnienia oświetlenia awaryjnego (ewakuacyjnego i zapasowego) w pomieszczeniach i na drogach ewakuacyjnych wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych. Należy również pamiętać o zapisie paragrafu 16.1, z którego wynika, że użytkowany budynek uznaje się za zagrażający życiu ludzi, gdy występujące w nim warunki techniczne nie zapewniają możliwości ewakuacji ludzi, między innymi z powodu braku wymaganego oświetlenia awaryjnego w odniesieniu do strefy pożarowej albo drogi ewakuacyjnej prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (Dz.U. nr 85, poz. 553) [3] wprowadziło obowiązek uzyskania dopuszczenia do użytkowania znaków bezpieczeństwa, w tym ewakuacyjnych oraz opraw oświetleniowych do oświetlenia awaryjnego (pozycja 13.2 załącznika). Obowiązek ten dotyczy również opraw oświetlenia podstawowego podłączonych do baterii centralnej oraz opraw oświetlenia podstawowego z modułem awaryjnym. Znaki ewakuacyjne stosowane do oznaczania drogi ewakuacyjnej oraz czynności związanych z ewakuacją muszą spełniać wymagania zawarte w PN-N-01256-02:1992 [13] lub PN-ISO 7010:2006 [9]. Natomiast oprawy oświetlenia awaryjnego powinny być zgodne z PN-EN 60598-2-22:2004 Oprawy oświetleniowe. Część 2-22:2004 [8]. Dodatkowo spełnienie wymagań powinno być potwierdzone stosownym dokumentem. Najbardziej wiarygodnym dokumentem jest certyfikat wydany przez akredytowane laboratorium.

Andrzej Pawlak
Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Państwowy Instytut Badawczy