Finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej w samorządach

Od 2025 roku polskie samorządy stoją przed bezprecedensowym wyzwaniem. Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej (OLiOC) [1] wprowadziła liczne obowiązki dla jednostek samorządu terytorialnego(JST). Poza obowiązkami, są przewidziane również środki finansowe na realizację tych zadań. Środki, które mogą być przytłaczające. Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej kompleksowo reguluje zadania i organizację ochrony ludności i obrony cywilnej w Polsce. Ustawa określa m.in. katalog zadań OLiOC oraz właściwe organy wskazane do realizacji tych zadań. Kluczową rolę samorządów podkreśla art. 9 ustawy – wójt (burmistrz, prezydent) odpowiada za realizację zadań ochrony ludności na terenie gminy, starosta – w powiecie. Do zadań tych należy m.in. tworzenie lokalnych zasobów i infrastruktury ochrony ludności (np. zapasów wody, żywności, środków medycznych, miejsc schronienia) oraz zapewnienie systemów alarmowania i łączności na wypadek zagrożeń. Art. 7 wspomnianej ustawy stanowi, że „podstawą finansowania realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej jest Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilne”. W ustawie jest również zagwarantowany minimalny poziom środków. Zgodnie z art. 155 co roku na te zadania przeznacza się kwotę nie mniejszą niż 0,3% produktu krajowego brutto. W praktyce oznacza to wielomiliardowe budżety: przy PKB ok. 3,4 bln zł w 2023 r. daje to ok. 10 mld zł rocznie na ochronę ludności.

Program OLiOC – rządowy plan i miliardowe dotacje

Zgodnie z ustawą Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji opracowuje Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej, który rozdziela wspomniane 0,3% PKB między konkretne zadania i podmioty. Projekt Programu jest uzgadniany m.in. z MON i opiniowany przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego, a ostatecznie zatwierdzany uchwałą Rady Ministrów.

Pierwszy Program OLiOC na lata 2025–2026 został opracowany na początku 2025 r. i zatwierdzony przez rząd 27 maja 2025 r. Zakłada on przeznacznie 16,7 mld zł w 2025 r. i ponad 17,2 mld zł w roku 2026 . 90% tych funduszy trafi bezpośrednio do samorządów. Pozostałe 10% na zadania centralne i strategiczne (np. rezerwy państwowe, rozwój systemów ogólnokrajowych), w tym 5–10% środków skierowano do organizacji pozarządowych realizujących zadania z zakresu ochrony ludności. (...)

[1] Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej, Dz.U. z 2024 r., poz. 1907.