Bezpieczeństwo, jak i kilka jeszcze różnych zjawisk społecznych ma ten charakter, że trudno je poszufladkować według dziedzin, działów administracji czy też dziedzin życia państwowego. System bezpieczeństwa państwa to skoordynowany wewnętrznie i wzajemnie powiązany zbiór elementów organizacyjnych, ludzkich i materiałowych, ukierunkowanych na przeciwdziałanie wszelkim zagrożeniom bezpieczeństwa państwa oraz sytuacjom kryzysowym, zarówno o charakterze niemilitarnym (wewnętrznym) jak i polityczno-militarnym (zewnętrznym).
Ludzkość od początków swego istnienia prawie na co dzień ma do czynienia z sytuacjami kryzysowymi, które są wywoływane przez człowieka, katastrofy cywilizacyjne i klęski żywiołowe. Do specyficznych zdarzeń krytycznych należy zaliczyć katastrofy cywilizacyjne i klęski żywiołowe, które zmieniają poczucie bezpieczeństwa społeczeństw, niszczą bezcenne zasoby przyrody, kultury narodów – niezbędne do utrzymania zdrowego, spokojnego i bezpiecznego funkcjonowania człowieka, państwa, a w konsekwencji cywilizacji. Dlatego musi-my pamiętać o tym, że kryzys jest zjawiskiem szczególnym i występuje w ramach ogólnego, często długiego procesu zmian występujących wokół nas. Sytuacje kryzysowe wywołują w świadomości społecznej kształtowanie się postaw zachowawczych, rezygnacji a nawet skrajnego krytycyzmu otaczającej nas rzeczywistości. A powinno być zgoła inaczej. To sytuacja kryzysowa powinna zmuszać nas do poszukiwania rozwiązań sytuacji trudnych, formułowania ogólnych procedur postępowania i zapobiegania ewentualnym sytuacjom kryzysowym.
Nieuchronność zjawisk kryzysowych we współczesnym świecie staje się najważniejszym wyzwaniem a jednocześnie weryfikacją sprawności działania organów odpowiedzialnych za przeciwdziałanie kryzysowi. Stanowi inspirację do poszukiwania nowych koncepcji i skutecznych metod zarządzania (kierowania), które mogłyby uchronić nas od kryzysu, odsunąć w czasie jego pojawienie się bądź ułatwić jego przezwyciężenie. Całościowe ujecie problematyki bezpieczeństwa państwa powinno obejmować aspekt zewnętrzny i wewnętrzny. Dzieje się tak dlatego, że potrzeba bezpieczeństwa wynika zarówno z wewnętrznej struktury społeczeństwa, jak także z funkcjonowania i ewolucji środowiska międzynarodowego, gdzie powstają zagrożenia i wyzwania dla danego społeczeństwa i państwa. Przekonanie o słuszności tezy, że kształtowanie świadomości obrony człowieka przed sytuacjami kryzysowymi jest możliwe tylko poprzez posiadane informacje, planowanie oraz wdrożenie systemu zarządzania sytuacjami kryzysowymi jest kluczowym elementem bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. W dobie współczesnej coraz wyraźniej występuje tendencja poszerzania przez po-szczególne państwa treści pojęcia bezpieczeństwa, zarówno jeśli chodzi o wartości wewnętrzne podlegające ochronie, jak i środki tej ochrony stosowane przez jego narodową politykę bezpieczeństwa. Pojawienie się i wzrastający udział pozarządowych uczestników stosunków międzynarodowych spowodował poszerzenie zespołu wartości chronionych. Jednostki, grupy i organizacje społeczne szukają także ochrony przed zagrożeniami dla ich istnienia, statusu i swobody działania.

Istnieją dwie zasadnicze strategie, za pomocą których państwa dążą do zapewniania swojego bezpieczeństwa: pierwsza – poprzez przedsięwzięcia jednostronne (unilateralne), druga – poprzez współpracę z innymi państwami. Współcześnie raczej rzadko zdarza się, aby państwo mogło prowadzić „imperialną" politykę ochrony własnego bezpieczeństwa zewnętrznego. Dlatego przeważa strategia współdziałania z innymi państwami nie tylko z braku „imperialnych" możliwości, ale przede wszystkim z uwagi na fakt rozszerzenia przez państwa przestrzennej wizji swego bezpieczeństwa i oceniania go w horyzoncie regionalnym, ponadregionalnym i globalnym. W konsekwencji państwa dążą do zapewnienia własnego bezpieczeństwa narodowego, podejmując różne działania, np. umocnienie sił własnych, zawieranie sojuszy polityczno-wojskowych, działalność na rzecz umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego (w skali regionalnej OBWE i globalnej ONZ) oraz rozbrojenia. Wzrastająca świadomość wymiaru bezpieczeństwa narodowego niesie o tyle pozytywne skutki, o ile zwraca naszą uwagę na zakres i złożoność problemów, które mają być rozwiązane. Z drugiej jednak strony, zbyt szeroka definicja bezpieczeństwa utrudnia znalezienie praktycznych rozwiązań i ustalenie priorytetów w sprawie tego, co ma być zrobione, aby przekształcić wzajemne stosunki pomiędzy państwami i narodami z siłowych na ugodowe formy współpracy. Próbując zachować równowagę pomiędzy przyjęciem zbyt szerokiej i zbyt wąskiej definicji bezpieczeństwa, przyjmuje się, iż problem bezpieczeństwa powstaje, kiedy państwa lub narody próbują osiągnąć swoje cele grożąc przemocą czy użyciem siły. Stan bezpieczeństwa wewnętrznego jest ważkim zagadnieniem, ponieważ, oparty na pewności prze-trwania i rozwoju, sprzyja umocnieniu bezpieczeństwa zewnętrznego. Zakres pojęcia bezpieczeństwo wewnętrzne w materialnym i prawno-administracyjnym ujęciu można określić w oparciu o definicję pojęcia bezpieczeństwo publiczne i porządek publiczny, czyli są to zagrożenia naruszające konstytucyjne podstawy ustrojowe państwa. Bezpieczeństwo publiczne pojmowane jest, jako stan faktyczny wewnątrz państwa, który umożliwia bez narażenia na szkody (wywołane zachowaniem ludzi, działaniem sił natury, techniki itp.) normalne funkcjonowanie państwa i realizację jego interesów, zachowanie życia, zdrowia i mienia jednostek w nim żyjących oraz korzystanie przez te jednostki z praw i swobód zagwarantowanych konstytucją i innymi przepisami prawa. Natomiast porządek publiczny może być określany, jako stan faktyczny wewnątrz państwa, regulowany normami prawnymi i pozaprawnymi (m.in. moralnymi, religijnymi, obyczajowymi).


Ostatnie lata przyniosły nam rozwój nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa tzn. zagrożenie bezpieczeństwa informacyjnego państwa. Aktualność i duże znaczenie bezpieczeństwa informacyjnego są ściśle związane z rozwojem technologicznym i ewolucją informacyjną, ponieważ informacja sama w sobie stała się bardzo ważnym zasobem gospodarki wywierający istotny wpływ na jej rozwój. Przykładem na wzrastającą rolę informacji w sferze militarnej jest przebieg wojny w rejonie Zatoki Perskiej z Irakiem oraz operacja lotnicza NATO w 1999 roku przeciw Jugosławii a także włamanie holenderskich hakerów do amerykańskiego rządowego komputera, w którym były przechowywane dane dotyczące rozmieszczenia wojsk sojuszniczych i próba sprzedania ich Saddamowi Husajnowi.
Jednocześnie wzrosło znaczenie i rola informacji w sferze militarnej, co doprowadziło do pojawienia się nowego pojęcia wojna informacyjna (information warfare) – rozumianego, jako akcje mającą na celu osiągnięcie „wyższości" informacyjnej poprzez oddziaływanie na system informacyjny przeciwnika, proces przepływu informacji oraz sieci komputerowe i obronę własnych informacji, systemów informacyjnych, procesów przepływu informacji i sieci komputerowych. Rozpatrując podmioty mogące zagrozić podstawowym interesom państwa za pośrednictwem ataku informacyjnego musimy pamiętać o tym, że mogą one mieć charakter państwowy (militarne struktury państwa) jak i pozapaństwowy (terroryści lub transnarodowe korporacje).
Aby zapobiec ewentualnej groźbie ataku informacyjnego państwo powinno podjąć wiele przedsięwzięć ukierunkowanych na zbudowanie narodowego systemu ochrony informacji. Zadaniem takiego systemu jest skuteczne uniemożliwienie uzyskania dostępu do chronionych informacji organizacją, które mogłyby je wykorzystać w sposób zagrażający bezpieczeństwu państwa. Dlatego bardzo istotną sprawą jest ochrona infrastruktury teleinformacyjnej, zwłaszcza rządowych systemów i sieci informacyjnych, którą powinny zapewnić wyspecjalizowane komórki cywilne i wojskowe we współudziale z producentami i dostawcami tych systemów.
Przeciwdziałanie atakom informacyjnym wymaga zastosowania różnego rodzaju ograniczeń dostępu do niektórych kategorii informacji, odpowiednich procedur posługiwania się i przesyłania informacji oraz odpowiedniej osłony systemów informacyjnych, poprzez wprowadzenie odpowiednich procedur, hardwarowych i softwarowych narzędzi niezbędnych do ochrony systemów komputerowych i informacji.
Wzrastająca możliwość zagrożenia atakami informatycznymi wymusiła przyjęcie przez wiele krajów programów przeciwdziałania tego typu zagrożeniom i wprowadzenie procedur stałego monitorowania, wykorzystania przez potencjalnych terrorystów nowoczesnych technologii i systemów informacyjnych oraz procedur przekazywania informacji o możliwych zagrożeniach na poszczególnych poziomach funkcjonalnych państwa i organizacji międzynarodowych. Podejmowane zostały także próby powołania wyspecjalizowanych agend i instytucji odpowiedzialnych za zabezpieczenie systemów informacyjnych związanych z reagowaniem kryzysowym i obroną państwa. Podobne działania podjęto także w Polsce, ale w dalszym ciągu w tej materii zostaje wiele do zrobienia.
Obieg informacji o zagrożeniach i podejmowanych działaniach na poziomie centralnym Funkcjonujący w naszym kraju system reagowania kryzysowego na podstawie przepisów prawa określa procedury i strukturę obiegu zabranych informacji o zagrożeniach i podejmowanych działaniach.

 

rys 1 T 2 2008


Rys. 1. Obieg informacji o zagrożeniach bezpieczeństwa zewnętrznego i międzynarodowej pozycji RP

 
Po dokonaniu krótkiej analizy możemy pokusić się o przedstawienie w syntetyczny sposób stanu obecnego przepływu informacji o zagrożeniach do Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności (KCKRiOL) we współpracy krajowej. I tak w przypadku:

  •  zagrożenia radiacyjnego – KCKRiOL otrzymuje raz na dobę raport od dyżurnego Centralnego Ośrodka Analizy Skażeń Sił Zbrojnych oraz pozyskuje telefoniczne informacje z Centrum do Spraw Zdarzeń Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki oraz Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej,
  •  niebezpiecznego zjawiska zachodzącego w atmosferze i hydrosferze (np. zagrożenie powodziowe) – KCKRiOL otrzymuje na bieżąco komunikaty i ostrzeżenia z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej i przekazuje je do centrów zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich oraz stanowisk kierowania krajowego systemu ratowniczo gaśniczego. Do zadań Instytutu należy m.in.:

- opracowywanie i rozpoznawanie prognoz i ostrzeżeń dla osłony ludności oraz gospodarki narodowej i obronności Państwa – wraz z prognozowaniem jakości zasobów wodnych i zanieczyszczeń atmosfery,
- opracowywanie ocen stanu technicznego i bezpieczeństwa budowli piętrzących dla potrzeb ochrony ludności i mienia przed klęskami żywiołowymi i katastrofami budowlanymi.

  •  zagrożenia na morzu i prowadzonych na tym obszarze działaniach – KCKRiOL otrzymuje raporty operacyjne z Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa – SAR. Do jej zadań należy m.in.:

- utrzymanie ciągłej gotowości do przyjmowania i analizowania zawiadomień o zagrożeniu życia na morzu,
- planowanie i prowadzenie oraz koordynowanie akcji poszukiwawczych i ratowniczych,
- współdziałanie z odpowiednimi służbami innych państw, w szczególności pod-czas akcji poszukiwawczych i ratowniczych,
- organizacja i koordynowanie akcji zwalczania zagrożeń oraz zanieczyszczeń środowiska morskiego,
- usuwanie z powierzchni morza rozlewów ropy naftowej, produktów ropopochodnych (oleje) oraz innych szkodliwych i niebezpiecznych substancji chemicznych powstałych w wyniku katastrof morskich,
- poszukiwanie oraz wydobywanie zagubionych substancji szkodliwych i niebezpiecznych w opakowaniach,
- zapobieganie przedostawania się olejów oraz substancji chemicznych do środowiska morskiego (likwidacja zagrożeń).

  •  zagrożenia chemicznego – KCKR otrzymuje informacje z wojewódzkich stanowisk koordynacji ratownictwa Państwowej Straży Pożarnej oraz Departamentu Przeciw-działania Poważnym Awariom Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Do za-dań Departamentu, którego siedziba znajduje się w Gdańsku należy m.in.:

- rozpoznawanie zagrożeń poważnymi awariami, we współpracy z wojewódzkimi inspektoratami, właściwą Komendą Państwowej Straży Pożarnej oraz Państwową Inspekcji Pracy,
- współpraca z krajowymi punktami kontaktowymi Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej do spraw udzielania pomocy w zakresie ratownictwa ekologicznego,
- codzienne monitorowanie zdarzeń o znamionach poważnych awarii we współ-pracy z KCKRiOL Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej oraz właściwymi wojewódzkimi inspektoratami,
- prowadzenie krajowego punktu informacji o poważnych awariach mających skutki transgraniczne,
- realizacja zadań zgodnie z właściwością Inspekcji w zapobieganiu poważnym awariom wynikającym z klęsk żywiołowych m.in. współdziałanie z właściwymi organami w przypadku działań terrorystycznych prowadzących do dużej awarii.

  •  zagrożenia pożarowego – KCKRiOL otrzymuje w tym przypadku informacje z wojewódzkich stanowisk koordynacji ratownictwa Państwowej Straży Pożarnej i Instytutu Badawczego Leśnictwa w zakresie zagrożenia pożarowego w lasach. Do zadań Instytutu należy monitorowanie zagrożenia pożarowego lasu oraz opracowywanie komunikatów o warunkach powstawania pożarów w środowisku leśnym,
  •  zagrożenia biologicznego – KCKRiOL otrzymuje informacje od Głównego Inspektora Sanitarnego lub z wydziałów zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich, a w przypadku „przesyłki z proszkiem" od wojewódzkich stanowisk koordynacji ratownictwa PSP ,
  •  informacji i meldunku sytuacyjnego dotyczącego zdarzeń, w których uczestniczą pod-mioty krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz raportów dobowych ze statystyką zdarzeń i interwencji – KCKRiOL otrzymuje z wojewódzkich stanowisk koordynacji ratownictwa PSP,
  •  meldunków sytuacyjnych dotyczących bezpieczeństwa i ochrony ludności w poszczególnych województwach, w tym informacji o sytuacjach związanych z niepokojami społecznymi – KCKRiOL otrzymuje w tej materii meldunki dobowe z wydziałów zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich,
  •  informacji o przejezdności dróg – aktualne informacje KCKRiOL otrzymuje poprzez komunikaty Dyżurnego Centrum Reagowania kryzysowego Ministerstwa Infrastruktury oraz Dyżurnego Przewozów PKP,
  •  informacji o statystyce wypadkowej – KCKRiOL otrzymuje informacje od oficera Dyżurnego Komendy Głównej Policji. Ponadto z opóźnieniem (po sporządzeniu informacji dobowej przez KCKRiOL) Komendant Główny PSP otrzymuje „Informację dzienną Komendy Głównej Policji",
  •  informacji dotyczącej bezpieczeństwa przejść granicznych kraju – KCKRiOL otrzymuje od oficera dyżurnego Komendy Głównej Straży Granicznej (jednak nie otrzymuje meldunku dobowego).


Trochę inaczej przedstawia się obieg informacji o zagrożeniach we współpracy międzynarodowej. W tym przypadku KCKRiOL realizuje zadania z zakresu współpracy z organami międzynarodowymi i organami centralnymi służb ratowniczych państw, z którymi Polska ma podpisane umowy o wzajemnej pomocy.
W tychże umowach oraz w wytycznych organizacji międzynarodowych, z którymi Państwowa Straż Pożarna współpracuje, wskazywana jest potrzeba funkcjonowania 24 godzinnego punktu kontaktowego umożliwiającego wymianę informacji w zakresie:

  •  dwustronnego informowania się o przewidywanych zagrożeniach mogących skutkować potrzebą niesienia pomocy,
  •  dwustronnego informowania się o zaistniałych zdarzeniach,
  •  składania przez Polskę formalnej prośby o pomoc ratowniczą bądź humanitarną,
  •  dysponowania sił i środków z pomocą w odpowiedzi na oficjalne zapytania o możliwości udzielenia pomocy skierowanej do Polski,
  •  współpracy przy koordynacji działań polskiej grupy ratowniczej na terenie dotkniętym katastrofą.

  

rys 2 T 2 2008

 
Rys. 2. Obieg informacji o zagrożeniach i występujących zdarzeniach kryzysowych w ramach współpracy międzynarodowej

 
KCKRiOL w ramach współpracy międzynarodowej dokonuje wymiany informacji i raportów sytuacyjnych z niżej wymienionymi organizacjami poprzez ich punkty kontaktowe:
ONZ (INSARAG) – poprzez Biuro ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej ONZ (UN OCHA) w zakresie niesienia pomocy ratowniczej i humanitarnej po katastrofalnych trzęsieniach ziemi, W Rezolucji ONZ 57/150 z 16 grudnia 2002 roku określono rolę Biura ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej ONZ (UN OCHA) i Międzynarodowej Grupy Doradczej ds. Ratownictwa (INSARAG), jako organizacji właściwych do niesienia pomocy po trzęsieniach ziemi. Wskazano również na „Wytyczne INSARGA", jako wiążące przy organizacji sieci punktów kontaktowych, treningu zespołów oraz przygotowaniu i prze-prowadzeniu działań międzynarodowych po katastrofalnych trzęsieniach ziemi,
NATO – poprzez Euro-Atlantyckie Centrum Reagowania w Sytuacjach Katastrof (EADRCC) w zakresie udzielania pomocy ratowniczej w przypadku katastrofy występującej na terytorium krajów członkowskich i partnerskich NATO.
EADRCC funkcjonuje w Kwaterze Głównej NATO w Brukseli. Międzynarodowe siły i środki mogą być użyte w przypadku wystąpienia katastrofy oraz wyraźną prośbę kraju dotkniętego katastrofą skierowaną do EADRCC, tylko na terenie krajów członkowskich paktu. Jednakże w wyjątkowych okolicznościach możliwe jest działanie również poza terytorium krajów członkowskich. W trakcie działań na terenie dotkniętym kata-strofą siły użyte do reagowania podlegają władzom kraju delegującego z zadaniami przydzielonymi przez władze lokalne współpracujące ze sztabem koordynującym działanie sił międzynarodowych OSOCZ.
Zmieniający się charakter współczesnych zagrożeń spowodował ewolucje uprzednio wymienionego systemu w kierunku stworzenia kompleksowego narzędzia zarządzania kryzysowego używanego zarówno przez planistów-administratorów cywilnych, jak i wojskowych. Opracowany na forum sojuszu nowy system – NCRS, zgodnie ze swoimi założeniami ma sprostać tzw. nowym wyzwaniom i zagrożeniom, zdefiniowanym w Nowej Koncepcji Strategicznej Sojuszu. Zagrożeniami tymi są m.in. tzw. zagrożenia asymetryczne, czyli terroryzm, przestępczość zorganizowana, zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publicznego. Dlatego też system ten wykracza poza sferę militarną i odnosi się do zadań różnorodnych podmiotów cywilnej administracji rządowej, które powinny aktywnie współdziałać w procesie zarządzania kryzysowego. Obecnie trwają końcowe prace nad opracowaniem polskiej części NCRS, który jest nowym sojuszniczym, kompleksowym narzędziem zarządzania kryzysowego. Opracowanie szczegółowych procedur postępowania (zgodnie z NCRS) przez poszczególne pod-mioty administracji publicznej jak i służb, inspekcji i straży wymusi przygotowanie rozwiązań prawnych, które pozwolą na poprawę stanu bezpieczeństwa obywateli i infrastruktury krytycznej państwa.
Unia Europejska – poprzez Centrum Monitoringu i Informacji Unii Europejskiej (MIC) w zakresie mechanizmu wspólnotowego reagowania w przypadku wystąpienia katastrof.
Mechanizm wspólnotowy funkcjonuje w oparciu o Europejskie Centrum Monitoringu i Informacji (ang. European Monitoring and Information Centre) działające przy Komisji. Centrum dysponuje bazą danych, niezbędnych do prowadzenia operacji ratowniczych oraz zapewnia państwom uaktualnione informacje w trakcie rozwoju kryzysu. Dodatkowo rozwijany jest tzw. Wspólny System Komunikacji i Informacji w Sytuacjach Zagrożeń (ang. Common Emergency Communication and Information System, CECIS) między strukturami krajowymi ochrony ludności i Komisją Europejską.
Z dniem 1 stycznia 2002 roku powstał mechanizm umożliwiający mobilizowanie zasobów ochrony ludności krajów członkowskich Unii Europejskiej w przypadku po-wstawania szerokiego spektrum katastrof: naturalnej, technologicznej, zanieczyszczenia środowiska, radiologicznej, zanieczyszczenia mórz. Na potrzeby umożliwienia mobilizacji sił i środków ochrony ludności powołano Centrum Powiadamiania i Monitoringu UE (MIC).

 

 rys 3 T 2 2008

Rys. 3. Wymiana informacji w ramach współpracy międzynarodowej

 
System nakłada na państwa członkowskie obowiązek dzielenia się informacjami o przewidywanych i występujących zagrożeniach. CECIS powinien funkcjonować zgodnie z opisanymi poniżej systemami wymiany informacji o zagrożeniach: radiologicznych (ang. European Community Urgent Radiological Information Exchange, ECURIE), epidemiologicznych (ang. Early Warning and Response System, EWRS), biologicznych i chemicznych (ang. Rapid Alert System for Bilogical and Chemical Attacks and Threats, RAS-BICHAT) i medycznych (ang. Medical Intelligence System, MedISys). Obecnie na forum PROCIV dyskutowana jest procedura uaktualniania programu CBRN w kontekście zagrożeń terrorystycznych (m.in. wywołana propozycją strony duńskiej, tzw. „Danish Non-paper", dotyczącej propozycji wzmocnienia i ko-ordynacji instrumentów ochrony ludności w kontekście zwalczania terroryzmu). Równocześnie strona niemiecka, w dokumencie Non-paper on Civil Protection. Germany. Development of Scenarios for the response to Terrorist attacks. 14.06.04, odnotowała potrzebę uzupełnienia procesu planowania ćwiczeń z zakresu ochrony ludności o zjawisko terroryzmu, a także opracowywania katalogu środków zapobiegania zagrożeniom, z włączeniem aktów terroru.
Unia Europejska – poprzez punkt kontaktowy systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach biologicznych, epidemiologicznych oraz bioterrorystycznych (program BICHAT) – zadania realizowane są na prośbę Ministerstwa Zdrowia.
W Unii Europejskiej funkcjonuje w ramach programu BICHAT system ostrzegania o zagrożeniach biologicznych, epidemiologicznych oraz bioterrorystycznych. Punktami kontaktowymi krajów członkowskich systemu są organy państwa właściwe ds. ochrony zdrowia. KCKRiOL pełni rolę polskiego punktu kontaktowego tego systemu do czasu utworzenia takiego punktu w Ministerstwie Zdrowia.
Konwencja w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych podpisana w Helsinkach 18 marca 1992 roku zobowiązuje strony m.in. do powołania punktów kontaktowych ds. udzielenia wzajemnej pomocy, a także zapewnienie im ciągłego funkcjonowania. Funkcję krajowego punktu kontaktowego ds. powiadamiania powierzono Zespołowi Przeciwdziałania Nadzwyczajnym Zagrożeniom Środowiska Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w Gdańsku natomiast funkcję krajowego punktu kontaktowego ds. udzielenia wzajemnej pomocy powierzono Krajowemu Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy Głównej Straży Pożarnej w Warszawie.


Wróćmy do informacyjnego wymiaru bezpieczeństwa narodowego, które z praktycznego punktu widzenia, bardzo często rozumiane jest jako ochrona informacji przed niepożądanym (przypadkowym lub świadomym) ujawnieniem, modyfikacją, zniszczeniem lub uniemożliwieniem jej przetwarzania. Podejmowane środki bezpieczeństwa mają na celu zapewnienia poufności, integralności i dostępności informacji poprzez wyeliminowanie zagrożenia dla informacji. W miarę intelektualnego rozwoju i politechnizacji życia posiadanie informacji stało się warunkiem lepszej i bezpieczniejszej egzystencji państwa jak i społeczeństw. Dlatego też pozyskiwane (posiadane) informacje zaczęto coraz bardziej chronić, jako dobro materialne niezbędne w stworzeniu podobnych do innych lub lepszych warunków życia. Zrodził się zatem swoisty rodzaj walki pomiędzy tymi, którzy możliwymi dla siebie sposobami, dążą do zdobycia informacji, a tymi którzy z podobnym zaangażowaniem – starają się im to udaremnić. W postępowaniu takim występuje sprzeczność celów i działań, czyli najbardziej dystynktywnych cech, które kojarzą się z desygnatem pojęcia ,,walka". Wynika stąd, że informacja stała się przedmiotem tej walki, a narzędziami walki – wszelkie środki dostosowane do jej zdobywania, zakłócania i obrony. W konsekwencji tego powstało nowe określenie tj. walka informacyjna.
Wobec wzrastającego stale znaczenia informacji, ujęcie bezpieczeństwa informacyjnego w sensie negatywnym jest niewystarczające dla zapewnienia bezpieczeństwa narodowe-go, ponieważ każda płaszczyzna bezpieczeństwa narodowego ujawnia coraz większą zależność od swobodnego przepływu informacji i od zachowania nienaruszalności systemów bazujących na informacjach. Stanowią one kluczowe elementy procesu podejmowania decyzji w wielu organizacjach cywilnych i wojskowych. Dotychczasowy rozwój i zakres wdrożeń po-zwalają prognozować, że obszary zastosowań informatycznych będą obejmować coraz większe przestrzenie funkcjonalne. Teoretycznie został stworzony niemalże nieograniczony dostęp do ogromnych zbiorów informacji finansowych, przemysłowych, marketingowych, technologicznych, wojskowych i innych. Dlatego niezbędne dla bezpieczeństwa państwa stało się wprowadzenie polityki bezpieczeństwa informacyjnego zapewniającej ochronę istniejących systemów, ale również gwarantującej państwu i chronionym przez nie podmiotom, przetrwa-nie i swobodę rozwoju. Takie ujęcie bezpieczeństwa informacyjnego ma charakter pozytywny a środki polityki bezpieczeństwa informacyjnego budowane w oparciu o takie ujęcie powinny uwzględniać następujące założenia:

  • informacja stanowi zasób strategiczny państw i organizacji XXI wieku,
  • informacja i wynikająca z niej wiedza oraz technologie informatyczne staną się pod-stawowym czynnikiem wytwórczym,
  • większość dochodu państwa zostanie uzyskana z szeroko rozumianego sektora informacyjnego,
  • procesy decyzyjne w innych sektorach gospodarki i życia społecznego uzależnione będą od systemów przetwarzania i przesyłania informacji,
  • zakłócenie prawidłowości działania systemów informacyjno - sterujących nie wy-maga wysokich nakładów materialnych,
  • rywalizacja pomiędzy przeciwnikami przeniesie się na płaszczyznę walki informacyjnej.

Konieczność wypracowania skutecznych środków polityki bezpieczeństwa informacyjnego wymusza stale wzrastająca informatyzacja sił zbrojnych, zwiększające się możliwości systemów łączności, a także wzrastające nasycenie wojsk nowymi technikami walki – w tym szczególnie bronią precyzyjnego rażenia. Współczesna walka informacyjna, zarówno na zachodzie jak i na wschodzie, coraz częściej łączona jest z walką zbrojną i może w przyszłości stać się nową formą zagrożenia. Obserwowany w tym zakresie wyścig może doprowadzić w przyszłości do tego, że walka informacyjna stanie się nawet substytutem wojny. Umiejętnie prowadzona jest w stanie naruszać szeroko rozumiane proporcje strategiczne i kształtować sceny polityczne, tak w aspekcie międzynarodowym, jak i wewnętrznym.
Również media zostały zaangażowane w walkę informacyjną, które w sposób dla siebie nieświadomy mogą być wykorzystywane, jako narzędzia skutecznego zakłócania informacyjnego. Nasila się to w państwach demokratycznych, gdzie pogoń za sensacjami dnia codziennego powoduje ze prasa i media są niezwykle podatne na sterowaną dezinformację i błyskawiczne rozprzestrzenianie wszelkich informacji. Z tych powodów niepostrzeżenie media mogą stać się źródłem upływności informacyjnej. Obecne środki walki informacyjnej umożliwiają zdobywanie informacji przeróżnymi metodami i technikami, czego efektem jest to, że nawet wśród zaprzyjaźnionych państw trwa w tym zakresie ciągła konkurencja, która najprawdopodobniej nigdy nie zostanie zaniechana. Uzyskana przewaga w tym zakresie spełniać może funkcje wspomagające walkę zbrojną, a także funkcje odstraszania przez unaocznianie przeciwnikowi braku realnych perspektyw do osiągnięcia łatwych korzyści.
Na dzień dzisiejszy bardzo skutecznymi środkami walki informacyjnej stają się możliwości zdalnego wprowadzania wirusów komputerowych do sieci informacyjnych, dostosowanych programowo do samopowielania się i szybkiego rozprzestrzeniania, czyli po prostu cyberterroryzm. Cyberterroryzm trudno jest jednoznacznie zdefiniować, ale pojawił się w literaturze pewien konsensus pozwalający uznać go za „politycznie motywowany atak lub groźbę ataku na komputery, sieci lub systemy informacyjne w celu zniszczenia infrastruktury oraz zastraszenia lub wymuszenia na rządzie i ludziach daleko idących politycznych i społecznych celów. Jest to także wykorzystywanie Internetu przez organizacje terrorystyczne do komunikowania się, propagandy i dezinformacji. Cyberterroryzm wykorzystywać można na dwa sposoby. Z jednej strony jako bezpośredni i wystarczający środek godzący w bezpieczeństwo zaatakowanego państwa (organizacji, przedsiębiorstwa) lub też jako szeroko rozumiane wsparcie (pomoc) w dokonywaniu aktów „tradycyjnego" terroru.
Stosowane coraz częściej środki walki informacyjnej wskazują na konieczność uwzględniania tego problemu przy zapewnieniu bezpieczeństwa i funkcjonowania państwa. Konieczność ta wynika z faktu, że ich użycie jest możliwe nie tylko w okresie zagrożenia i wojny, ale także w czasie pokoju. Podejmowane w tym zakresie zamaskowane wysiłki ukierunkowane nie tylko na zdobywanie informacji, ale również na wywołanie niepokojów, za-mieszek i kryzysów rządowych jest bardzo realne. Nie można też wykluczyć stosowana różnego rodzaju aktów terrorystycznych sterowanych przez jakieś państwo przy pomocy służb specjalnych, o których wiadomo, że są stale na całym świecie doskonalone i rozwijane. Ich działania mogą stać się ekwiwalentem otwartych agresji, co z coraz większą intensywnością można zaobserwować.
Efekty walki informacyjnej mogą być ukierunkowane na podważaniu autorytetu dane-go państwa na arenie międzynarodowej, czy też podważaniu jego zaufania sojuszniczego, a przy wykorzystana dyplomacji, handlu zagranicznego i mediów wypływanie na sferę ekonomiczną, polityczna i społeczną. Działania takie są niejednokrotnie wspierane prowokacjami incydentów międzypaństwowych, które najczęściej skutkują powstaniem napięć społecznych w stosunkach dobrosąsiedzkich.
Nie od dziś wiadomo, że każdy ma jakieś sekrety ukrywane skrzętnie przed otoczeniem i każdy też chciałby zdobyć informacje o warunkach najlepszej egzystencji w określonym otoczeniu. Zbiór takich tajemnic i zapotrzebowań na informacje stale rośnie. Dlatego też dbałość o bezpieczne warunki egzystencji państwa i oddalenie widma kryzysu wiąże się nie-rozerwalnie z potrzebą ciągłego rozpoznawania otoczenia i ochroną dostępu do własnych ta-jemnic.
Zarówno w przypadku wykrywania, zapobiegania i przezwyciężania zjawisk kryzysowych może odbywać się to na wiele różnych sposobów. Jedną z metod wspomagania zarządzania i reagowania w sytuacjach kryzysowych ułatwiającą wczesne wykrywanie sytuacji kryzysowej, a także przezwyciężanie kryzysu jest kontroling. Kontroling można rozumieć, jako nowoczesną metodę wspomagania systemu zarządzania, polegającą w znacznej mierze na koordynacji, nadzorowaniu i monitorowaniu przebiegu procesu planowania, kontroli i sterowania oraz ewentualnym współuczestnictwie w realizacji tych procesów, które ułatwiają podejmowanie właściwych decyzji. Metoda ta wspomaga osoby kierujące w procesie podejmowania decyzji na różnych szczeblach kierowania i zarządzania jednakże nie wyręcza ich w podejmowaniu tych decyzji.
Nie jest to jednak takie proste, ponieważ to, co wyróżnia kontroling spośród pozostałych metod (technik) wspomagających zarządzanie to:

  • ukierunkowanie na cele i przyszłość oraz określenie newralgicznych punktów,
  • jasne określenie ośrodków odpowiedzialności,
  • umożliwia oszacowanie ponoszonych kosztów.

Aby jednak kontroling mógł być wdrożony (zastosowany) muszą być określone cele działań oraz konkretne zadania im odpowiadające. Cele te musza być realne a poza tym sprecyzowane jasno i dokładnie bez możliwości dowolnej ich interpretacji. Określenie celów nie polega na wyspecyfikowaniu tylko celów głównych (z czym mamy najczęściej do czynienia w naszych warunkach), ale także na rozbiciu ich na cele jednostkowe, szczegółowe, które będą określały zadania dla poszczególnych szczebli zarządzania, aż do pojedynczego wykonawcy. Jeśli tak się stanie to określone cele zamienione w szczegółowy zakres działań dla po-szczególnych ogniw systemu reagowania kryzysowego, pozwolą na dokonanie oceny prawidłowości podejmowanych działań zapobiegających powstaniu kryzysu lub niwelowaniu skutków po jego wystąpieniu. A wówczas będziemy mogli dokonać korekty tych działań. Taki sposób postępowania pozwoli nam skupić wysiłek wszystkich szczebli zarządzania i po-szczególnych wykonawców wokół opracowanych i przyjętych procedur postępowania.
Kontroling poprzez „orientacje na cele" odnosi się do przyszłości, co w gruncie rzeczy wiąże się z nieprzerywalną obserwacją otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego państwa. Z prowadzonych obserwacji wynikają działania mające doprowadzić do przeciwdziałania sytuacji kryzysowej lub w ostateczności jej zaistnienia, zminimalizowanie skutków, jakie ona wy-woła. Dlatego prowadzenie obserwacji na płaszczyźnie wywiadowczej staje się kluczowym elementem procesu reagowania kryzysowego. Działania wywiadowcze mają na celu rozpoznanie sytuacji, która może doprowadzić do kryzysu. Jednak nie jest to takie proste we współczesnych uwarunkowaniach prawno-organizacyjnych. Aby to zmienić muszą istnieć instrumenty prawne dające służbą prowadzącym rozpoznanie wywiadowcze, uprawnienia prowadzenia działań w obszarach chronionych prawami i wolnością człowieka oraz należy skoordynować obieg informacji pomiędzy instytucjami zajmującymi się reagowaniem kryzysowym.
W procedury reagowania kryzysowego powinny być zaangażowane, w zależności od etapu kryzysu, określone działy administracji rządowej na szczeblu centralnym i terenowym. Aby tak się stało ich działania i zachowania muszą być podzielone (rozdzielone) na pięć etapów postępowania w poszczególnych stanach bezpieczeństwa.
W pierwszym etapie – pokój – powinno odbywać się stałe monitorowanie sytuacji przez odpowiednie jednostki informacyjne odpowiednich działów administracji rządowej. Monitorowanie i controlling powinny odbywać się na szczeblu zarówno centralnym, jak i terenowym, a wszelkie informacje spływać do jednego, centralnego centrum zarządzania kryzysowego, które miałoby swoje terenowe – wojewódzkie – odpowiedniki, a także, które tworzyłoby definicję i opis aktualnej sytuacji. Celem takiej analizy jest identyfikacja wydarzeń i trendów sugerujących możliwość kryzysu. W zależności od możliwości wystąpienia kryzysu i jego charakteru, takie informacje i oceny powinny być przekazywane do odpowiednich działów lub ministerstw. Centrum takie miałoby za zadanie szczegółowe informowanie władz państwowych o podjętych działaniach na etapie monitorowania sytuacji. Taką rządową jednostką jest Komitet Rady Ministrów ds. Zarządzania w Sytuacjach Kryzysowych. Zgodnie z ustawą terenowym przedstawicielem rządu jest wojewoda, którego obowiązkiem jest dostosowanie do miejscowych warunków szczegółowych celów polityki rządu, zwłaszcza w zakresie prowadzonej na obszarze województwa polityki regionalnej państwa oraz – w zakresie i na zasadach przewidzianych w ustawach - koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań (Dz. U nr 91, poz. 577, art. 15 pkt 3).
W drugim etapie – nieporozumienie – centrum zarządzania kryzysowego również, powinno zajmować się controllingiem i analizą sytuacji na zasadach, jak podczas wszystkich etapów, ze szczególnym uwzględnieniem wystąpienia początkowej fazy kryzysu. Monitorowanie sytuacji powinno odbywać się we współpracy z jednostkami zarówno, centralnymi jak i terenowymi, gdyż nie wszystkie informacje można otrzymać na poziomie centralnym. Na tym etapie należy przygotować i przedstawić propozycje i zalecenia alternatywnych opcji działania. Powinny zostać określone podstawy prawne do podjęcia ewentualnych działań w sferze przygotowań obronnych państwa. A zadania w zależności od rodzaju kryzysu przekazane do odpowiednich jednostek na poziome centralnym i terenowym. Wojewoda zapewnia współ-działanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach (Dz. U. nr 91, poz. 577, art. 15 pkt 4). Współpraca pomiędzy jednostkami uczestniczącymi w kryzysie powinna być ciągła.
W trzecim etapie – konfrontacja – centrum zarządzania kryzysowego również po-winno zajmować się monitorowaniem i analizą sytuacji na zasadach takich samych jak podczas wszystkich etapów. Na tym etapie należy ustalić cele narodowe i instytucjonalne, co przede wszystkim tworzy bazę polityczną, oraz ustanowić przejrzyste zasady współpracy na szczeblu międzynarodowym. Należy również ustalić kryteria wdrożenia wybranej strategii działania, nadzorować jej realizację oraz przedstawić ocenę wpływu obranych strategii na sytuację (monitorowanie). Powinna być także przedstawiona analiza reakcji zaangażowanych stron na podjęte działania. Na szczeblu terenowym powinny być realizowane zadania zgodnie z powyższymi ustaleniami oraz odpowiadające możliwościom i zakresowi działania administracji terenowej.
W czwartym etapie – konflikt zbrojny – centrum zarządzania kryzysowego również powinno zajmować się monitorowaniem i analizą sytuacji na zasadach, takich jak podczas wszystkich etapów. Szczególną rolę odgrywają jednostki odpowiedzialne za obronność państwa, w przypadku zagrożenia bezpośredniego bezpieczeństwa państwa. Podejmowane działania są odpowiednie z działaniami podejmowanymi na trzecim etapie.
W piątym etapie – wygasanie konfliktu – centrum zarządzania kryzysowego również powinno zajmować się monitorowaniem i analizą sytuacji na zasadach jak podczas po-przednich etapów. Jednak na tym etapie należy określić warunki stabilnej sytuacji następującej po zaistnieniu kryzysu. Odbywa się to przez prowadzenie negocjacji i dyskusje ze stronami kryzysu. Należy także ustanowić i ustalić kalendarium wdrażania przedsięwzięć obniżania napięcia pomiędzy stronami oraz ocenić ryzyko na danym etapie wdrażania.
Na całym świecie kraje rozwijają i wprowadzają, na podstawie zbieranych informacji, strategie cybernetyczne zaprojektowane w celu oddziaływania na struktury dowodzenia i kierowania przeciwnika, jego logistykę, transport, system wczesnego ostrzegania oraz inne kluczowe funkcje wpływające na bezpieczeństwo państwa. Rozwinięte postindustrialne społeczeństwa i gospodarki są w dużym stopniu zależne od sprzężonych komputerowo systemów informatycznych i łączności, których złożoność i skomplikowany charakter powodują ich wrażliwość na wszelkiego rodzaju ingerencję zewnętrzną, co coraz częściej zostaje wykorzystywane przez przeciwników.
Podobnie jak to miało miejsce w czasach rewolucji przemysłowej kraje, które pierwsze w ciągu najbliższych dziesięciu, piętnastu lat zbudują i wykorzystają infrastrukturę informacyjną w gospodarce i w życiu społecznym, maja szansę uzyskania w tym zakresie trwałej przewagi w ciągu całego okresu funkcjonowania cywilizacji opartej na technice informacyjnej. Dołączenie do ich grona w późniejszym terminie może okazać się bardzo trudnym i kosztownym zadaniem, z szansą powodzenia tylko w szczególnych, pojedynczych przypadkach. Jednocześnie z budowaniem cywilizacji informacyjnej należy stworzyć środki bezpieczeństwa informacyjnego dla zapewnienia prawidłowego jej funkcjonowania.
Wpływ wywierany przez gospodarkę światową na rozwój technologii informacyjnych pociąga za sobą konieczność weryfikacji roli państwa jako organizacji życia społecznego. Z jednej strony proces zmian związanych z przechodzeniem do nowej epoki rozwojowej (cywilizacji informatycznej) wzmacnia rolę państwa jako organizatora procesów społecznych i gwarancji powodzenia interesów narodowych, zapewnienia dostęp do techniki informacyjnej. Z drugiej strony gwarantuje łatwość zaatakowania systemów informacyjnych, nakłada więc obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa informacyjnego.



Więcej: "Terroryzm" 2/2013

Pin It