W Polsce obserwuje się postępujący proces starzenia się społeczeństwa i wzrost liczby osób przewlekle chorych, szczególnie wśród osób starszych. Stawia to przed opieką zdrowotną nowe wyzwania związane z zapewnieniem świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej coraz większej liczbie osób. Pod pojęciem opieki długoterminowej rozumie się całokształt działań medycznych i społecznych polegających na świadczeniu długotrwałej opieki pielęgniarskiej, świadczeń terapeutycznych i usług pielęgnacyjno-opiekuńczych osobom przewlekle chorym i niesamodzielnym, które nie wymagają hospitalizacji. W poniższym artykule poruszono aspekty związane z bezpieczeństwem w zakładach opieki długoterminowej, rozumianym od strony technicznej − tj. różnego rodzaju instalacji elektrycznych.
Ośrodki opieki długoterminowej zobligowane są do dbania o bezpieczeństwo swoich rezydentów. Bezpieczeństwo to polega nie tylko na zapewnieniu właściwej opieki medycznej, ale ma być ono gwarantowane również od strony technicznej. W tym celu zakłady opieki długoterminowej wyposaża się w odpowiednie instalacje: alarmowe, przyzywowe, alternatywne źródła zasilania elektrycznego, akumulatorowe źródła światła aktywowane w trakcie awarii zasilania elektrycznego, systemy przeciwpożarowe z czujkami dymu z sygnalizacją przeniesiona do pomieszczenia stałego nadzoru.
W zakładach opieki długoterminowej można wyróżnić pacjentów bez demencji lub z demencją. Nieco inne wymagania stawia się zatem instalacjom „czuwającym” nad bezpieczeństwem osób z demencją.
Systemy opieki i systemy alarmowe dla osób bez demencji i innych zaburzeń poznawczych powinny zapewniać:
- opiekę i wzywanie pomocy w pokoju, łazience itp.,
- opiekę i wzywanie pomocy poza swoim pokojem,
- opiekę i wzywanie pomocy poza ośrodkiem.
Wszystko to można zrealizować za pomocą odpowiedniego systemu przywoławczego. Jednak dla osób z demencją zadbanie o ich bezpieczeństwo jest nieco bardziej skomplikowane. Jeśli taki pacjent wstaje z łóżka może być narażony na upadek, należy więc zamontować specjalne ułatwienia w postaci barierek przy łóżku i sygnalizatorów opuszczenia łóżka. Ograniczy to ryzyko upadku podczas wstawania. Dodatkowo należy zabezpieczyć gniazdka elektryczne przed możliwością wkładania do nich różnych przedmiotów. W nocy należy zapewnić delikatne nocne oświetlenie. Pacjent budzący się w nocy może odczuwać niepokój i strach. Jeżeli podopieczny sam korzysta z toalety to należy oświetlić całą drogę do łazienki. Wielu pacjentów z demencją może bez nadzoru opuścić dom, nie wiedząc przy tym gdzie idzie, ani jak stamtąd wrócić. Aby zapobiec możliwości zaginięcia pacjenta warto wykonać następujące czynności:
- Przygotować bransoletę identyfikacyjną na nadgarstek oraz plakietki informacyjne z danymi kontaktowymi: adres, telefon, imię i nazwisko na ubraniach. Jeśli pacjent trafi do szpitala lub innej placówki szybko zostanie zidentyfikowany.
- Wyraźnie oznaczyć drzwi do toalety. Pacjent z demencją nie pamięta gdzie jest toaleta i rozpoczyna jej poszukiwanie wędrując.
- Zamontować specjalne zabezpieczenia do drzwi, utrudniające opuszczenie domu przez chorego.
- Zabezpieczyć wszystkie urządzenia elektryczne i gazowe przed przypadkowym i niekontrolowanym ich włączeniem. Wędrujący pacjent może je przypadkowo włączyć.
- Zastosować systemy lokalizacji rezydentów (pacjentów), jak np. D-Atom lub UDAT opisane poniżej.
Systemy lokalizacji pozwalają na wskazanie miejsca pobytu:
- pacjenta w przypadku, gdy wzywa on pomocy na terenie ośrodka,
- pacjenta w przypadku, gdy wzywa on pomoc lub zagubił się poza ośrodkiem,
- personelu podczas pracy w ośrodku lub podczas wzywania pomocy.
Jak wspomniano powyżej jednym z istotnych systemów bezpieczeństwa obligatoryjnie montowanym w domach, czy w zakładach opieki długoterminowej jest system przyzywowy zwany często też przywoławczym. Systemy przyzywowe to szybko działające układy sygnalizacyjne, wykorzystywane do prostego, jednostronnego powiadamiania. Systemy te mogą być instalowane jako samodzielne lub montowane do dowolnych zestawów przyłóżkowych z wbudowanymi oprawami świetlnymi, gniazdami sieciowymi, telefonicznymi i teleinformatycznymi oraz gniazdami doprowadzającymi tlen, podtlenek azotu i sprężone powietrze.
Zasada działania prostego systemu przywoławczego polega na tym, że osoba chora lub niepełnosprawna posiada w zasięgu ręki przycisk przywoławczy (przycisk pociągany, klawiszowy, czy w postaci breloka), który jest przez nią włączony w momencie potrzeby wezwania opiekuna. Załączenie przycisku przywoławczego powoduje, że nad wejściem do sali chorych zaświeca się lampka sygnalizacyjna. Lampkę tą można wyłączyć tylko ręcznie wewnątrz sali w której znajduje się osoba wzywająca pomoc. Jednocześnie oprócz zaświecenia się lampki sygnalizacyjnej wspomnianej powyżej, informacja przekazywana jest do pielęgniarek posiadających sygnalizatory wezwania (droższe rozwiązania) lub na tablicę sygnalizacyjną znajdującą się w pokoju pielęgniarek. Dla większego poczucia komfortu i bezpieczeństwa chorych dodatkowo przy przycisku przywoławczym umieszcza się lampkę sygnalizacyjną, która daje pacjentowi pewność, że prawidłowo wezwał pomoc.
Systemy przywoławcze wykorzystuje się także do nieco innych celów niż opisana powyżej komunikacja pomiędzy pacjentem a jego opiekunem. Na terenie szpitala znajduje się często kilka punktów recepcji, punktów pielęgniarskich, czy punktów rejestracji. Punkty te są ważnym źródłem informacji dla pacjentów, dla osób odwiedzających, czy dla personelu medycznego. Dlatego niezwykle istotnym jest aby informacje z tych punktów były szybko dostępne oraz aby wymiana danych pomiędzy punktami była szybka i niezawodna. System komunikacji może tutaj przekazywać informacje, np. pomiędzy punktem rejestracji a personelem medycznym o przyjmowanych pacjentach, pomiędzy punktem rejestracji a osobami odwiedzającymi pacjenta (na jakim znajduje się oddziale, numer pokoju itp.).
W dużych szpitalach czy obiektach medycznych systemy przywoławcze mogą być też częścią systemu komunikacji i najczęściej znajdują się przy drzwiach wejściowych na oddziały, w poczekalniach lub na terenie dużych parkingów. Mogą być zintegrowane np. z systemami telewizji dozorowej CCTV, dzięki czemu ochrona szpitala oprócz informacji głosowej ma możliwość podglądu zdarzenia za pomocą najbliższej z kamer, co daje możliwość szybkiego i precyzyjnego reagowania na powstałe zagrożenie.
Konieczność stosowania systemów przywoławczych narzucają przepisy prawne. W odniesieniu do domów pomocy społecznej (DPS) zastosowanie ma Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. z 2005 r., Nr 217, poz. 1837). W świetle tego rozporządzenia DPS musi być wyposażony w system przywoławczo-alarmowy i system alarmowo-przeciwpożarowy. Ponadto Ustawodawca wymaga instalacji systemu przywoławczego, ale nie precyzuje jego funkcji i parametrów systemu. Wspólnota Europejska oraz 80 innych państw podpisała rezolucje ONZ 61/106, która przyjęła Konwencję Praw Osób Niepełnosprawnych. Uchwalenie tej rezolucji przyczyniło się do opracowania normy ISO2154 Buildingconstruction – Accessibility and usability of the built environment (Konstrukcje budowlane – dostępność i używanie środowiska zabudowanego). W paragrafie 26.14 zatytułowanym Alarm zawarto informacje dotyczące budowy oraz funkcjonowania systemów przywoławczych w toaletach dla osób niepełnosprawnych, nakazuje się aby instalacja przywoławcza była tak wykonana, aby zaalarmowanie było możliwe także dla osoby leżącej. Powinno ono zostać potwierdzone sygnałem optycznym. Wskazana jest też obecność przycisku, którym można anulować wezwanie.
(...)
Robert Gabrysiak – mgr inż. elektrotechniki, absolwent Wydziału Elektrycznego Politechniki Poznańskiej o kierunku elektrotechnika.
