Służba Więzienna jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną¹ , do jej zadań należy między innymi²:

• zapewnienie osobom skazanym na karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym, a także osobom, wobec których są wykonywane kary pozbawienia wolności i środki przymusu skutkujące pozbawieniem wolności,
• przestrzeganie ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków bytowych, poszanowanie godności, opieki zdrowotnej i religijnej;
• humanitarne traktowanie osób pozbawionych wolności;
• ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw lub przestępstw skarbowych osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych;
• zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa.

Pomimo, iż na osadzonych nałożono ustawowy obowiązek poprawnego zachowania się³ , to w trakcie codziennej służby funkcjonariusze pełniący ją w bezpośrednim kontakcie z osadzonymi przebywającymi w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej są narażeni na akty agresji z ich strony.

Na ataki narażeni są nie tylko funkcjonariusze działu ochrony (choć jest najwięcej takich przypadków) ale również ci pełniący służbę w dziale penitencjarnym lub kwatermistrzowskim. Dlatego też aby funkcjonariusze skutecznie mogli przeciwdziałać powyższym zdarzeniom ustawodawca zapewnił im możliwość wyposażenia w środki przymusu bezpośredniego⁴.

Wyposażenie funkcjonariuszy w odpowiedni sprzęt ma wielorakie zadanie, z jednej strony zwiększenie bezpieczeństwa funkcjonariusza oraz bezpieczeństwo osadzonego, z drugiej przestrzeganie praw człowieka. Nie bez znaczenia pozostaje prawo funkcjonariuszy do prewencyjnego stosowania środków przymusu bezpośredniego względem osadzonych w celu zapobieżenia objawom agresji lub autoagresji⁵. Ważnym podkreślenia jest fakt posiadanego sprzętu w trakcie realizacji zadań służbowych, który nie tylko poprawia komfort pracy ale także zwiększa bezpieczeństwo jednostki organizacyjnej.

Zapewnienie praw człowieka
Każda jednostka penitencjarna powinien mieć na wyposażeniu sprzęt w postaci:

• elektronicznego tłumacza języka migowego – minimum 2 sztuki – wartownia ZK/AŚ (1 sztuka) oraz dyżurka oddziałowego w oddziale mieszkalnym, gdzie przebywa osadzony głuchoniemy (1 sztuka);
• elektronicznego tłumacza języków obcych – minimum 2 sztuki – wartownia ZK/AŚ (1 sztuka) oraz dyżurka oddziałowego w oddziale mieszkalnym gdzie, przebywa osadzony obcokrajowiec (1 sztuka)⁷ .

Wyposażenie funkcjonariuszy w trakcie realizacji zadań należy podzielić na trzy elementy:

• środki przymusu bezpośredniego,
• sprzęt ratujący życie
• oraz urządzenia techniczne.

Środki przymusu bezpośredniego

Wszyscy funkcjonariusze działu ochrony są wyposażeni w środki przymusu bezpośredniego, które jest obligatoryjne (bez względu na zajmowane stanowisko), ale ich ilość jest uzależniona od typu ZK/AŚ, w którym pełni służbę i przedstawia się następująco⁸:

• ZK typu zamkniętego/areszt śledczy – kajdanki, pałka służbowa, ręczny miotacz substancji obezwładniających (RMP), nóż bezpieczny, rękawice nożoodporne, rękawiczki jednorazowe, opatrunek hydrożelowy.
• ZK typu półotwartego – kajdanki, ręczny miotacz substancji obezwładniających (RMP), nóż bezpieczny, rękawice nożoodporne, rękawiczki jednorazowe, opatrunek hydrożelowy.
• ZK typu otwartego – kajdanki, nóż bezpieczny, rękawice nożoodporne, rękawiczki jednorazowe, opatrunek hydrożelowy.

Funkcjonariusze innych działów są wyposażani w sprzęt w sytuacji bezpośredniego kontaktu z osadzonymi, np. dział kwatermistrzowski – szef kuchni. Kobiety, które pełnią służbę/pracę w innych komórkach niż dział ochrony w trakcie bezpośredniego kontaktu z osadzonymi posiadają na wyposażeniu indywidualny sygnalizator alarmowy.

Sprzęt ratujący życie

W kwestii sprzętu ratującego życie należy przyjąć jako zasadę, iż w każdej dyżurce oddziałowego w oddziale mieszkalnym znajduje się jedno urządzenie typu „ambu” (jest to urządzenie stosowane do prowadzenia wentylacji oddechowej u pacjentów wymagających zastąpienia lub wspomagania tej funkcji), a w każdym pawilonie mieszkalnym dla osadzonych i wartowni jednostki minimum jedno urządzenie automated external defibrillator (AED)⁹.

Urządzenia techniczne

Wejście do jednostki penitencjarnej jest miejscem istotnym z punktu widzenia bezpieczeństwa. To tutaj odbywa się cały ruch osobowy i towarowy. Dlatego funkcjonariuszy pełniących służbę w rejonie wejścia do jednostki (stanowisko bramowego, dyżurnego biura przepustek) trzeba wyposażyć w:

• urządzenia służące do identyfikacji dokumentów – sprzęt ten pozwoli na dokonanie technicznej analizy autentyczności dokumentu.;
• urządzenia umożliwiające wykrycie osoby w pojazdach – to urządzenia potocznie nazywane – wykrywanie życia w pojazdach. Ich działanie polega na wychwyceniu i analizie czy w kontrolowanym pojeździe jest wyczu walne bicie serca, tętno, puls.
• bramowe i ręczne wykrywacze metalu i ce ramiki – w obecnym czasie posiadany sprzęt wykrywa tylko elementy metalowe. Anali zując zagrożenia, które wystąpiły na terenie krajów europejskich zasadnym jest, aby te urządzenia również posiadały funkcje wykry cia elementów ceramicznych, np. noży wyko nanych z tego materiału.;
• ręczne detektory – wykrywacze narkotyków – w potocznym języku funkcjonariuszy nazy wane – elektronicznymi nosami. Urządzenie to działa na zasadzie swobodnego zasysania powietrza z badanego elementu i dokonania jego analizy pod kątem zawierania materia łu narkotycznego. Przeprowadzone bada nie osób powinno obejmować w pierwszej kolejności okolice dłoni, paska do spodni, stóp/obuwia.;
• lustra inspekcyjne, obejmujące swym zakre sem zarówno dach auta, jak i jego podwozie;
• urządzenie do bezpiecznego rozładowania i załadowania broni (nie tylko w rejonie bramy głównej, ale również w pomieszczeniu przeznaczonym do czyszczenia broni przez funkcjonariuszy SW) oraz myjka ultradźwię kowa do czyszczenia broni.
• elektroniczny depozytor broni – urządzenie to wpłynie na poprawę pracy i bezpieczeń stwo funkcjonariusza pełniącego służbę w rejonie bramy głównej. Osoba wchodząca na teren jednostki zobowiązana do zdepono wania broni wszystkie czynności z tym zwią zane wykonuje sama (dlatego tak ważnym jest umieszczenie w tym rejonie urządzenia do bezpiecznego rozładowywania broni, o którym autor pisze), bez konieczności angażowania funkcjonariusza. W pierwszej ko lejności w depozytor powinny być wyposa żone te jednostki penitencjarne, w których występuje duża liczba doprowadzanych osa dzonych lub realizacji czynności służbowych przez funkcjonariuszy Policji i innych służb oraz realizacji transportów (AŚ/ZK typu za mkniętego)¹⁰.

W każdej jednostce w rejonie bramy głów nej oraz w miejscu wyznaczonym do czyszczenia uzbrojenia przez funkcjonariuszy SW powinny znajdować się urządzenia do bezpiecznego roz ładowania broni. Dodatkowo każda jednostka dysponuje jednym urządzeniem mechanicznym, myjką do ultradźwiękowego czyszczenia uzbroje nia. Dodatkowo w wartowni każdego z typów jed nostek organizacyjnych jest minimum 100 sztuk kajdanek jednorazowych, które można wykorzy stać w trakcie transportu czy też ewakuacji osa dzonych z terenu jednostki organizacyjnej¹¹.

Ostatnim przedstawianym elementem, któ rego wykorzystanie w jednostkach poprawi ich bezpieczeństwo są psy służbowe i specjalne. W jednostkach penitencjarnych mogą być wykorzystywane dwa rodzaje psów: służbowe i specjalne. Te pierwsze są wykorzystywane do takich zadań, jak między innymi zabezpiecze nie terenu jednostki, konwoju. Zadaniem psów specjalnych jest odnajdywanie środków odurza jących i kontrola osób wchodzących i wychodzą cych z terenu jednostki penitencjarnej (również funkcjonariuszy). Wskazanym jest przyjąć za sadę, iż wszystkie jednostki penitencjarne po siadają w swoich szeregach psy wyszkolone na specjalistycznych kursach, według minimalnego przydziału:

• ZK typu zamkniętego/areszt śledczy – 1 pies specjalny, 1 pies służbowy;
• ZK typu półotwartego – 1 pies specjalny;
• ZK typu otwartego – 1 pies specjalny.
• GISW – 1 pies służbowy w każdej grupie w po szczególnym OISW¹².

Bardzo ważnym zatem jest nie tylko wypo sażenie funkcjonariuszy w proponowany sprzęt i urządzenia ale także ujednolicenie tegoż we wszystkich jednostkach penitencjarnych na tere nie kraju, co w sposób wymierny wpłynie na po prawę bezpieczeństwa zarówno funkcjonariuszy jaki osób osadzonych.

mjr dr Paweł Łuszcz
specjalista ds. ochrony w OISW w Krakowie

¹ Art. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2021 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1064, 1728).
² Art.2 pkt 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2021 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. z 2021 r. poz. 1064, 1728).
³ Art. 116 §1 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks Karny Wykonawczy (Dz. U. z 2021 r. poz. 53, 472).
⁴ § 19 Rozporządzenia z dnia 17 października 2016 r. Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej zakłady karne typu zamkniętego posiadają takie same zabezpieczenia techniczno-ochronne jak areszty śledcze (Dz. U. z 2016 r. poz. 1804).
⁵ Art. 13 ustawy z dnia 23 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 2418).
⁶ P. Łuszcz, Problem analysis of prisoner’s assaults on prison guards on duty in Poland, between 2013–2017, „Zeszyty naukowe WAT”, nr 13, Warszawa 2018, s. 137–179. Szerzej: G. Mońka, A. Zientarska, Roczna informacja statystyczna za rok 2011, Warszawa 2012, s. 40; G. Mońka, M. Milewska, Roczna informacja statystyczna za rok 2013, Warszawa 2014, s. 40; G. Mońka, A. Zientarska, M. Milewska, Roczna informacja statystyczna za rok 2015, Warszawa 2016, s. 40; G. Mońka, A. Zientarska, M. Milewska, Roczna informacja statystyczna za rok 2017, Warszawa 2018, s. 39; Pniewska, A. Zientarska, M. Milewska, Roczna informacja statystyczna za rok 2018, Warszawa 2019, s. 39. Miesięczna informacja statystyczna za miesiąc grudzień 2019 r.: Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, BIS.0332.15.2019.MM, Warszawa 2020, s. 29; A. Pniewska, A. Zientarska, M. Milewska, Roczna informacja statystyczna za rok 2020, Warszawa 2020 s. 39.
⁷ P. Łuszcz, Koncepcja Bezpieczeństwa Jednostki Penitencjarnej, Warszawa 2021 r., s. 227.
⁸ P. Łuszcz, Koncepcja Bezpieczeństwa Jednostki Penitencjarnej, Warszawa 2021 r., s. 228.
⁹ P. Łuszcz, Koncepcja Bezpieczeństwa Jednostki Penitencjarnej, Warszawa 2021 r., s. 229.
¹⁰ P. Łuszcz, Koncepcja Bezpieczeństwa Jednostki Peni tencjarnej, Warszawa 2021 r., s. 247.
¹¹ P. Łuszcz, Koncepcja Bezpieczeństwa Jednostki Peni tencjarnej, Warszawa 2021 r., s. 242.
¹² P. Łuszcz, Koncepcja Bezpieczeństwa Jednostki Peni tencjarnej, Warszawa 2021 r., s. 231.

fShare

Tweet